 |
ΑΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΟΥΜΕ να αποκωδικοποιήσουμε πλήρως ή, έστω, μερικώς το
Θέατρο των Εικόνων (όρος του Στέφαν Μπρεχτ) του κορυφαίου αμερικανού σκηνοθέτη
Ρόμπερτ (Μπομπ) Γουΐλσον, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα προσκρούσουμε σε ένα
αρκούντως ερμητικό σκηνοθετικό ιδίωμα που βρίθει σημείων αδιαφάνειας,
απροσδιοριστίας, ασυνέχειας και πάνω από όλα διακρίνεται για την έλλειψη
λογικού ειρμού! Ο μεγάλος κατασκευαστής εικόνων του θεάτρου οφείλει πολλά στην
αρχιτεκτονική και ζωγραφική εκπαίδευσή του, περισσότερο όμως στον άκρως
υποκειμενικό, ιδιοσυγκρασιακό, εσωτερικό τρόπο με τον οποίο συλλαμβάνει τα
σκηνικά του θαύματα, χωρίς -παραδόξως- να αδιαφορεί ή να υποβιβάζει την
πρόσληψή τους από το κοινό. Με αφορμή την πρόσφατη (τρίτη) αναβίωση της
θρυλικής του όπερας με τον παράξενο τίτλο "Einstein on the beach", σε
μουσική του Φίλιπ Γκλας και χορογραφία της Λουσίντα Τσάιλντς, ο εικονοκλάστης
σκηνοθέτης δηλώνει πως ενδιαφέρεται σημαντικά για τον τρόπο με τον οποίο θα την
υποδεχθούν οι θεατές του 21ου αιώνα. Μάλιστα, δεδομένου ότι στην πραγματικότητα
τις εικόνες του θεάματος αυτού έχουν καταναλώσει ζωντανά πολύ λίγοι θεατές σε
Ευρώπη και Αμερική, η παραγωγή έχει φροντίσει για τη δωρεάν αναμετάδοση της
βιντεοσκοπημένης παράστασης της 7ης Ιανουαρίου 2014 στο Θέατρο του Σατελέ σε
ψηφιακή μορφή (streaming - μέχρι
τις 7 Ιουλίου 2014) στα πέρατα του πλανήτη. Σημειωτέον ότι πρόκειται για την
πρώτη αλλά και μοναδική ολόκληρη βιντεοσκόπηση του θεάματος αυτού, που
πρωτοπαρουσιάστηκε το 1976 στο Φεστιβάλ της Αβινιόν και αποτέλεσε την πρώτη
συνεργασία του Γουΐλσον με τον Γκλας, μα και την τελευταία, καθώς ο συνθέτης
αποκαλύπτει πως με την τρέχουσα αναβίωση πέφτει η αυλαία στη συνεργασία τους.
Έτσι, με αυτή την αναβίωση του "Αϊνστάιν" σηματοδοτείται το τέλος
μιας σημαίνουσας περιόδου, κατά την οποία οι δύο κορυφαίοι αμερικανοί
καλλιτέχνες δημιουργούν νέες εκφάνσεις της οπερατικής/σκηνικής τέχνης και
γενικότερα αλλάζουν νόρμες και κανόνες με τις πειραματικές οπτικοακουστικές
προτάσεις τους που συνιστούν μια επανάσταση στις παραστατικές τέχνες.
Παρακολουθώντας επί τεσσεράμισι ώρες την ψηφιακή πλέον μορφή της
όπερας του "Αϊνστάιν", ανακεφαλαιώνεις βασικά γνωρίσματα του γουϊλσονικού
θεάτρου, όπως η επανάληψη, η βραδύτητα, η ονειρική διάσταση, η απουσία
αφηγηματικής συνοχής... Πρόκειται για ανατροπές που ο εικονοποιός Γουΐλσον
εντάσσει σε καθ' όλα κλασικά δομικά πλαίσια με πράξεις, σκηνές και τα περίφημα
"knee plays", στα οποία δίνει αυτό το όνομα διότι αρμολογούν το σώμα
του θεάματος όπως οι αρθρώσεις το ανθρώπινο σώμα. Ενώ η μουσική και ρυθμική
διάσταση που ορίζει ο Γκλας είναι πανταχού παρούσα στα κατά ποιον και ποσόν
μέρη (η Ελένη Βαροπούλου μιλάει για "μουσικότητα πριν απ' όλα"), όλα
φαίνεται ότι εκπορεύονται από τον τρόπο που ο Γουΐλσον οραματίζεται και
διευθετεί άπαντα τα σκηνικά στοιχεία. Και όμως, υπάρχουν σκηνές και στιγμές που
εντυπώνονται στη μνήμη σου ανεξίτηλες για μια ζωή, λόγου χάρη το εμβληματικό
τμήμα όπου μια παραλληλόγραμμη φωτεινή στήλη/εγκατάσταση -στην κατάμαυρη σκηνή
με την άδεια καρέκλα του Αϊνστάιν- αίρεται αργά σαν πύραυλος που
εκτοξεύεται προς τα πάνω προκαλώντας αλυσιδωτές εκρήξεις νοημάτων, ενώ
παράλληλα γιαπωνέζα περφόρμερ συνοδεύει με άρια υψηλών τόνων. Είναι μακρινή
ανάμνηση της πυρηνικής βόμβας Little Boy στη Χιροσίμα; Είναι μια απειλή στο
παρόν και στο μέλλον; Μια αποστολή στο διάστημα; Όπως σε κάθε άλλη
περίπτωση, η βραδύτητα με την οποία κινείται η εικόνα εμποδίζει και ταυτόχρονα
ενθαρρύνει και διευκολύνει τη συμβολική της ανάγνωση. Και εκείνο το μικρό αγόρι
από την Ιαπωνία στον ρόλο του δικαστή σε προγηγούμενη Πράξη μπορεί να αποσπασθεί
από την ενότητα στην οποία εκτίθεται και να συσχετισθεί άνετα... Διότι ο
Γουΐλσον συνηθίζει να παρουσιάζει τα σκηνικά υλικά του χωρίς να τα ιεραρχεί και
να τα συνδυάζει άμεσα, με αιτιακές σχέσεις, οπότε αφήνει τον θεατή ελεύθερο να
λειτουργήσει δημιουργικά και να προτείνει συσχετισμούς και αλληλουχίες
ανεξάρτητα από την εκτιθέμενη δομή του θεάματος. Η δόμηση σε πράξεις και σκηνές
είναι εντελώς προσχηματική και, όπως αφήνει να εννοηθεί ο σκηνοθέτης, μπορεί
και τυχαία. Ίσως, καλύτερα, μπορούμε να μιλήσουμε για ένα φαινομενικά δομημένο
παζλ, που όμως χρειάζεται δουλειά από την πλευρά του θεατή για να το
συναρμολογήσει σωστά αλλά και να το συμπληρώσει με κομμάτια από το δικό του
(και το ευρύτερο) κείμενο προκειμένου να εξαγάγει κάποιο νόημα. Έτσι ο Γουΐλσον
παρακάμπτει και τη λογοκρισία...
Παρακολουθώντας επί τεσσεράμισι ώρες το θέαμα του Γουΐλσον,
πείθεσαι πως το θέμα της πυρηνικής απειλής απασχολεί βαθιά τον μεγάλο
εικονοποιό, καθώς διερωτάσαι αν τελικά βλέπει θετικά ή αρνητικά τη μορφή του
Αϊνστάιν. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μία συγκλονιστική σκηνή όπου ο Αϊνστάιν
παίζει το βιολί του, μια μινιατούρα πυραύλου κινείται διαγώνια στον ορίζοντα
της σκηνής. Είναι γνωστές οι προσπάθειες του σιωνιστή επιστήμονα για την
πολεμική αξιοποίηση της διάσπασης του ατόμου με την κατασκευή πυρηνικής βόμβας,
δεδομένο όμως και σχετικό είναι και ότι έπαιζε μουσική και ότι ήταν ο επιστήμονας
που όρισε τον Θεό σαν μουσική που έρχεται από το υπερπέραν. Παρ' όλα αυτά, η
εικόνα δεν μπορεί παρά να έχει βαθιά ειρωνική σημασία και κριτικό περιεχόμενο.
Έτσι, ενώ αφ' ενός το πανάκριβο θέατρο του Γουΐλσον προβάλλει πάντα σαν
σουρρεαλιστική και αυτιστική πραγματικότητα, σαν ερμητική και αινιγματική
εικονική οντότητα χωρίς νόημα, αφ' ετέρου η επιζητούμενη και προκαλούμενη
δημιουργική συμμετοχή του θεατή στην κατασκευή του παραστασιακού νοήματος
εγγυάται ότι ο μεγάλος εικονοποιός δεν πρεσβεύει το δόγμα "τέχνη για την
τέχνη" ούτε εκθέτει κενά περιεχομένου εικαστικά παραληρήματα.
